İSLAMİYETTEN ÖNCE TÜRK DEVLETLERİ
TÜRKLERİN ANAYURDU: Türklerin tarih sahnesine çıkışları Orta Asya'dır. Orta
Asya'nın sınırları; Doğuda Kingan Dağları, Batıda Hazar Denizi, Güneyde
Himalaya Dağları, Kuzeyde Sibirya'dır.
GÖÇLERİN SEBEPLERİ:
1)- Nüfus artışı ve toprakların yetersiz kalışı,
2)- Olumsuz iklim şartları(Kuraklık, şiddetli kışlar)
3)- Kendi aralarında ve diğer kavimlerle olan mücadeleler
4)- Salgın hastalıklar
5)- Türklerin Cihan hakimiyeti düşüncesi(Güneşin doğduğu yerden, battığı
yere kadar her yeri fethetme arzusu)
|
|
GÖÇ YÖNLERİ: Kuzeye Gidenler; Sibirya'ya Doğuya Gidenler; Çin ve
Uzakdoğu ülkelerine Güneye Gidenler; Hindistan, Afganistan ve Çin'e Batıya
Gidenler; İki yol izlememişlerdir. Bir kısmı Hazar Denizinin kuzeyinden
Karadeniz'in kuzeyine ve Avrupa'ya; Diğer kısmı ise Hazar Denizinin
güneyinden İran, Irak, Suriye, Mısır ve Anadolu'ya göç etmişlerdir.
GÖÇLERİN SONUÇLARI:
1)- Orta Asya kültür ve Medeniyeti dünyanın değişik bölgelerine taşınmıştır.
2)- Göç etmeyip, Orta Asya'da kalan Türkler, ilk Türk Devleti olan "Asya
Hun Devleti" ni kurmuşlardır.
3)- Göç eden Türk boyları gittikleri yerlerde yeni Türk Devletleri
kurarlarken, oralardaki bazı devletleri de yıktılar.
TÜRK ADININ ANLAMI VE KÖKENİ:
1)- Ziya Gökalp'e göre; Töre kelimesinden gelir. Buna göre Türk demek
"Türeli=Nizamlı,geleneklerine bağlı" demektir.
2)- Danimarkalı Bilgin WAMBERY'e göre Türemekten(Türük) gelir. Buna göre Türk
demek TÜREMİŞ,ÇOĞALMIŞ demektir.
3)- Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügatıt Türk" adlı eserinde Türk
demek "OLGUNLUK ÇAĞI" demektir.
4)- Genel olarak Türk demek, GÜÇLÜ,KUVVETLİ manasında kabul edilir.
ASYA HUN DEVLETİ (BÜYÜK HUN
DEVLETİ) (MÖ. 220-MS.300)
* Kurulduğu tarih kesin olarak
bilinmemektedir. Tarihte bilinen İLK TÜRK DEVLETİ'dir.
* Bilinen ilk hükümdarı TUMAN(Teoman)'dır. Teoman'dan sonra yerine oğlu
METE HAN geçmiştir.
* Asya Hun devleti METE HAN zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
* Çinliler Türk akınlarına karşı koymak için ÇİN SEDDİ'ni yaptılar.
* Büyük Hun Devleti VERASET SİSTEMİ ve ÇİN SİYASETİ nedeniyle Doğu ve Batı
Hun Devleti diye ikiye ayrıldı. Batı Hunları ARAL GÖLÜ civarına göç etmek
zorunda kaldılar. Doğu Hunları ise Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı. Ve
daha sonra Çinliler tarafından ortadan kaldırıldı.
|
|
TÜRKLERDE VERASET SİSTEMİ NASILDI?
Türklerde devlet hükümdar
ailesinin ortak malı sayılırdı. Ve ülke hükümdarın sağlığında oğulları
arasında paylaştırılırdı. Her prensin(TEKİN) hükümdar olma hakkı vardı.
TÜRKLERE KARŞI ÇİN
SİYASETİ(POLİTİKASI) NASILDI?
Çin bozkır göçebe hayatı yaşayan
ve savaşçılıkları gelişmiş olan Türk Ordusu karşısında çaresiz kalıyordu.
Hatta Türk Akınlarını durdurmak için ÇİN SEDDİ'ni yaptırmıştı. Buna rağmen
Türkleri durduramamıştı. Bu durum karşısında çaresiz kalan Çin şu siyaseti
takip etti:
1- Çin prenslerini Hun Hakanlarıyla evlendirerek, prensesin yanında Hun
sarayına çok sayıda hizmetkar gönderdiler. Bu hizmetkarlar casusluk
faaliyetinde bulunarak,Türkler hakkında bilgi topladılar.
2- Türk Beylerine hediyeler göndererek, onları kendilerine bağlamaya ve
ekonomik olarak Çin'e bağımlı yaşamaya alıştırdılar.
3- Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek, Türkleri itaat altına
almaya çalıştılar.
4- Türk Beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, Türk devletinin
parçalanmasını sağladılar.
ÖRNEK: Bu konuda en iyi örneklerden biri, Asya Hun Devleti'nin Batı ve Doğu
Hun Devleti diye ikiye ayrılması olayıdır. Bu dönemde Hun Devletinin başına
geçen HUANYEH, Çin'in ekonomik yardımları kesmesi üzerine, kurultayı
toplayarak, Çin'e bağlanmayı teklif etti. Ancak kardeşi ÇİÇİ
"Bağımsızlığımız herşeyden önce gelir." diyerek, Huanyeh'e karşı
çıktı. Böylece Hunlar ikiye ayrıldı. Çin ile birleşen Huanyeh, kardeşi Batı
Hun Hakanı Çiçi üzerine giderek, Batı Hun Devletini ortadan kaldırdı. Batı
Hun Halkı Aral gölü çevresine göç etmek zorunda kaldı.
AVRUPA(BATI) HUNLARI VE KAVİMLER
GÖÇÜ
KAVİMLER GÖÇÜ(375): Çiçi'ye bağlı Batı Hunları Çin'in ve Doğu Hunları'nın
baskısıyla Aral Gölü civarına göç etmişlerdi. Burada 200 sene hayatlarını
sürdüren Batı Hunlarının nüfusları arttı. Toprakları yetersiz kalmaya
başladı. Ve başka Türk Boylarının katılmasıyla güçlendiler. MS. 374 yılında
VOLGA (İTİL) nehrini aşarak Batı'ya (Avrupa'ya) doğru ilerlemeye başladılar.
Türklerin bu ilerlemeleri karşısında önlerinde bulunan Vizigot, Ostrogot,
Vandal, Sakson, Frank, Germen gibi bir çok kavim hareketlenerek Türklerden
kaçmaya başladılar. Böylece Batı Hun Türklerinin, sebep olduğu bu olaya
tarihte KAVİMLER GÖÇÜ adı verilir.(375)
KAVİMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLARI:
1)- Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma
İmparatorluğu olmak üzere ikiye ayrıldı.(395). Batı Roma İmparatorluğu 476
yılında bu Germen kavimleri tarafından yıkıldı.
2)- Avrupa'nın ETNİK yapısı değişti. (Germen
kavimlerinin Avrupa'daki yerli kavimlerle karışması sonucu yeni milletler
ortaya çıktı.)
3)- Türkler Avrupa'da BATI HUN DEVLETİ'ni(AVRUPA HUN) kurdular.
4)- İngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli atıldı.
5)- Avrupa'da FEODALİTE (DEREBEYLİK) rejimi ortaya çıktı.
6)- İlk çağ kapandı, Ortaçağ başladı.
AVRUPA HUN (BATI HUN) DEVLETİ
Kavimler göçünü başlatan Batı
Hunları tarafından kurulmuştur. İlk hükümdarları BALAMİR, en önemli
hükümdarları ATTİLA'dır.
ULDIZ'IN ROMA SİYASETİ: Balamirden sonra Batı Hunlarının başına geçen Uldız, Roma
İmparatorluğuna karşı akılcı bir siyaset izlemiştir. Hunların düşmanları
Germen Kavimleri ile savaştığından, Batı Roma İmparatorluğu ile iyi geçinmiş,
Doğu Roma'yı(Bizans) ise baskı altına almaya çalışmıştır.
ATTİLA DÖNEMİ
Attila başlangıçta ULDIZ'ın siyasetini takip etmiş ve Bizans'ı baskı altına
almak üzere Balkan seferleri düzenlemiştir. Bizans'ı MARGUS ve ANATOLYUS
antlaşmaları ile ağır ve vergilere bağlamıştır. Bizans'ı dize getiren
Atilla daha sonra Batı Roma üzerine yönelmiştir.
ATTİLLA'NIN BATI ROMA SEFERLERİ:
1)- Galya Seferi: Batı Roma Ordusuyla KATALON savaşını yaptı. Kesin sonuç
alınamadı.(451)
2)- İtalya Seferi: Bir yıl sonra 452'de Attila ikinci sefere çıktı. Bu defa
Roma ordusu Attila'nın karşısına çıkmaya cesaret edemedi. Romalılar Papayı
Attila'ya elçi olarak gönderdiler. Papayla görüşen Attila Roma'ya girmekten
vazgeçerek geri döndü. Attila'nın ölümünden sonra Avrupa Hun Devleti eski
gücünü koruyamayarak dağıldı.
|
|
I. GÖKTÜRK DEVLETİ
552 yılında BUMİN KAĞAN tarafından Orta Asya'daki AVAR hakimiyetine son
verilerek kuruldu. Başkenti ÖTÜGEN'dir. Bumin KAĞAN kardeşi İSTEMİ YABGU'yu
ülkenin batı topraklarına gönderdi.
İSTEMİ YABGU'NUN BATI SİYASETİ:
İstemi Yabgu İpek yolunu kontrol etmek amacıyla AKHUNLARA karşı İran'daki
SASANİ devletiyle işbirliği yaptı. Bu işbirliği sonucu Akhun Devletinin
toprakları Sasaniler ve Göktürkler tarafından paylaşıldı.
İstemi Yabgu; bu defa Sasanilere karşı BİZANS ile işbirliği yaparak, Sasani
devletinin zayıflamasını sağladı.
|
|
NOT: Göktürk- Bizans işbirliğinin Sasanileri zayıflatması, Hz. Ömer Devrinde
İslam Ordularının Sasanileri yenmesini kolaylaştırmıştır.
GÖKTÜRK DEVLETİ'NİN İKİYE
AYRILMASI VE YIKILMASI:
Bumin Kağan'dan sonra yerine sırasıyla oğlu Ko-Lo, Mukan(En parlak devir),
Tapo ve İşbara geçti. Bu süre içinde Batı Yabgusu İstemi Yabgu daima doğudaki
hakana bağlı kaldı. Ancak İstemi Yabgu'nun ölümünden sonra yerine geçen oğlu
TARDU aynı itaati göstermedi. Çin'in kışkırması ile I. Göktürk Devleti Batı
ve Doğu Göktürk Devleti olarak ikiye ayrıldı. Her ikisine de daha sonra
Çinliler son verdi.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ(KUTLUK
DEVLETİ) (682-744)
I. Göktürk devletinin parçalanıp yıkılmasıyla, Çinin egemenliğinde yaşayan
Türkler, 50 yıl süren bir esaret dönemi yaşadılar. Bu süre içinde defalarca
Çine karşı ayaklandılar. Ancak başarılı olamadılar. 682 Yılında KUTLUK
KAĞAN'ın başlattığı ayaklanma başarılı oldu. Türkler Çinlileri topraklarından
atarak yeniden bağımsızlıklarına kavuştular.(682). II. Göktürk Devleti'ne
kurucusundan dolayı KUTLUK DEVLETİ de denir.
II. Göktürk Devleti en parlak
devrini BİLGE KAĞAN zamanında yaşamıştır. Bilge Kağan ülkeyi kardeşi KÜLTİGİN
ve veziri TONYUKUK ile yönetmiştir. Bilge Kağan'dan sonra zayıflayan Devlet;
Karluk, Basmil ve UYGUR Türkleri tarafından 744 yılında yıkılmıştır.
GÖKTÜRK DEVLETİ'NİN TÜRK
TARİHİNDEKİ ÖNEMİ:
1)- Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk Devleti'dir.
2)- Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk
edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını oluşturmuşlardır.
3)- Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce Göktürkler
döneminde en yüksek seviyede yaşanmıştır.
4)- Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte ikinci defa tek bayrak
altında toplamayı başarmışlardır.
UYGUR DEVLETİ (Orhun uygur
devleti) | | Turfan(Doğu Türkistan) Kansu(Sarı Uygur) Devleti Uygur
Devleti
ORHUN UYGUR DEVLETİ: Karluk ve Basmiller'le birleşerek II. Göktürk Devletini
yıkan UYGURLAR Orhun bölgesinde UYGUR DEVLETİ'ni kurdular.(745) Kurucuları
KUTLUK BİLGE KÜL KAĞAN, merkezleri Ordubalık (Karabalsagun)'dur.
NOT: Kutluk Bilge Kül Kağan Türklerin şehir kuran ilk hükümdarıdır. İlk Türk
şehri Ordubalıkdır. Bilge Kül Kağan'dan sonra MOYENÇUR başa geçmiş, onun
döneminde Müslüman Araplar(Abbasiler) ile Çinliler arasında Talas Savaşı
yaşandığından, Abbasilere yenilen Çinliler güç kaybına uğramışlardı. Bu
durumdan yararlanan Uygurlar Çinin TARIM havzasını ele
geçirdiler.Moyençur'dan sonra başa BÖGÜ KAĞAN geçti.
BÖGÜ KAĞAN DEVRİ: Bu devirde Uygur Türkleri ile çin arasında iyi ilişkiler
kuruldu, ticaret gelişti. Bögü Kağan Çine yardım amacıyla "Tibet
Seferine" çıktı. Tibet Seferi ve Sonuçları: Bögü Kağan
tibet seferi sırasında iki MANİ(MANİHEİZM) rahibini yanına alarak ülkesine
geri döndü. Bu rahipler Uygur Türkleri arasında Mani dininin yayılmasına
sebep oldular. Ayrıca Türkler arasında Budizm'de yayılmaya başladı.
Mani Dininin Özelliği: Avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan
bir dindir.
Mani Dininin Uygurlar üzerindeki Etkileri:
1- Uygurlar Savaşçılıklarını kaybettiler.
2- Yerleşik hayata geçtiler. (Türklerde ilk defa yerleşik hayata Uygurlar
geçmiştir.) 3- Yerleşik hayata geçmeleriyle Uygurlar ticaret,bilim, sanat ve
edebiyat gibi bir çok alanda geliştiler.
UYGUR DEVLETİ'NİN (ORHUN BÖLGESİ)
YIKILIŞI: 840 yılında bir başka Türk kavmi
olan KIRGIZLAR Uygur Devletine son verdiler. Kırgızlar'ın Orhun Bölgesinden
kovmalarıyla Uygurlar, Kansu ve Turfan bölgelerine göç etmek zorunda
kaldılar.
NOT: Kırgızlar; Orhun Bölgesinden Uygurları kovarak, buradaki Türk nüfusunun
azalmasına sebep olmuşlardır. Bu yüzden bu en eski Türk Yurdu, daha sonra
Kırgızları yenen Moğolların eline geçerek kolayca Moğollaşmış, MOĞOLİSTAN
olarak anılmıştır.
TURFAN( DOĞU TÜRKİSTAN) UYGUR
DEVLETİ: Kırgızlar tarafından kovulan
Uygurların bir kısmı Turfan Bölgesi'ne gelerek, burada yeni bir devlet
kurdular. Bu devletleri de Moğollar tarafından 1207'de yıkıldı. Uygurlar
günümüzde Doğu Türkistan diye anılan bu bölgede Çin'e bağlı özerk bir devlet
olarak yaşamaktadır.
KANSU(SARI UYGUR) DEVLETİ: Kırgızlardan kaçarak Kansu Bölgesi'ne gelen Uygurlar tarafından
kurulan bu devlete Sarı Uygur Devleti de denilmektedir. 1209'da Moğolların
hakimiyetine girmiştir.
UYGURLARLA İLGİLİ DİĞER ÖNEMLİ
HUSUSLAR:
* 18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.
* Cengiz Han'ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette geliştiklerinden
Moğollar'ı devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda
etkilediler.
* Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar. (Özbek ve Çağatay
Türkleri)
* İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlılar'la savaştılar. (Sebep Uygurların
Budizmi, Karahanlıların İslamiyeti yaymak istemeleri.)
* Tahta harflerden MATBAA'yı oluşturdular, pamuktan KAĞIT yaptılar.
* Uygurlar Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE
TOPLULUKLARI
1)- İSKİTLER(SAKALAR): MÖ. VII. yüzyılda batıya doğru göç ederek Karadeniz'in
kuzeyinden Tuna nehrine kadar uzanan topraklara yerleştiler. Batı kaynakları
bu topluluğa İskitler, İranlılar ise Sakalar adını vermişlerdir. Medler,
Persler, Asurlular ve Urartularla savaşmışlardır. Anadolu, Suriye ve Mısır'a
kadar akınlarda bulunmuşlardır. İskitlerin yönetici kesimi Türklerden meydana
geliyordu. Yaşayış ve inanışları Türklerle aynıydı. En önemli edebiyat
eserleri ALPER TUNGA DESTANI'dır.
2)- AKHUNLAR (EFTALİT) DEVLETİ: Hun soyundan gelmektedirler.
Afganistan'ın batısında MS.350 yıllarında kurulan bu Türk Devleti HEFTAL
isimli hükümdarından dolayı EFTALİT DEVLETİ diye de anılır.
* Akhunlar Sasani Devletinde başlayan MAZDEK İSYANI'nı bastırmakta etkili
oldular.
MAZDEK: Sasani Devletinde yaşayan Mazdek,kadın ve servetin ortak
olması durumunda her türlü huzursuzluğun ortadan kalkacağını savunan bir
kişiydi.
* Göktürk Devleti'nin Batı Bölgelerini idare eden İSTEMİ YABGU ipek yoluna
egemen olmak için, Sasanilerle ortak hareket ederek Akhun Devleti'nin
yıkılmasını sağladı. Akhun Devleti'nin toprakları Sasani ve Göktürk devleti
arasında paylaşıldı.
3)- BAŞKIRTLAR(BAŞKURTLAR): X. yüzyılda İtil(Volga) nehri civarında
oturmakta idiler. Moğol istilası sırasında Moğol egemenliğine girdiler.
4)- SABARLAR (SİBİRLER=SABİRLER): Önceleri Hun devletinin
egemenliğinde yaşayan Sibirler, VI. yüzyıl başlarında Avarların baskısıyla
batıya göç ederek Ural dağlarının güney doğusuna yerleştiler.
* Sasanilerle anlaşarak, Bizans'a karşı savaştılar. Anadolu'ya akınlar
yaptılar.
NOT: Anadolu'ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları tarafından, ikinci akın
Sibirler tarafından yapılmıştır.
* Bugünkü SİBİRYA adı Sibir Türklerinden gelir.
* Avarlara yenilince Hazar Türklerine karıştılar. Hazar Devletinin asıl
kitlesini oluşturdular.
5)- TÜRGEŞ DEVLETİ: I. Göktürk Devletine bağlı olan Türgişler 630
yılında Göktürk devletinin yıkılmasıyla serbest kaldılar. BAGA TARKAN Türgiş
Devleti'ni kurdu. Kendi adına para bastı. II. Göktürk devletinin kurulmasıyla
yeniden Göktürk egemenliğine girdiler. II. Göktürklerin son dönemlerinde
yeniden serbest kalan Türgişlerin başına SU-LU KAĞAN geçti. Su-lu Kağan
Emevilere karşı mücadele etti.
NOT: Türgişler Emevi ordularını durdurarak, Orta Asyanın Araplaşmasını
önlediler. 766 yılında Türgiş Devletine Karluklar son verdi.
6)- KARLUKLAR: II. Göktürk Devletinin yıkılmasında Basmil ve
Uygurlar'la birleşerek rol oynadılar.
* Talas savaşında Çin'e karşı Arapları destekleyerek Orta Asyanın
Çinlileşmesini ve İslamiyetin yayılmasını kolaylaştırdılar.
* İslamiyeti kabul eden ilk Türk boylarındandırlar. (İlk boy Kıpçaklar'dır.)
* İlk Müslüman Türk Devleti olan KARAHANLILAR'ın kurulmasında etkili oldular.
7)- KIRGIZLAR:
* 840 Yılında Ötügen'i alarak Uygur Devletine son verdiler.
NOT: Kırgızlar; Orhun Bölgesinden Uygurları kovarak, buradaki Türk nüfusunun
azalmasına sebep olmuşlardır. Bu yüzden bu en eski Türk Yurdu, daha sonra
Kırgızları yenen Moğolların eline geçerek kolayca Moğollaşacak ve MOĞOLİSTAN
olarak anılacaktır.
* 1207 yılında Cengiz Han tarafından yıkılmıştır.
NOT: Kırgızlar, Cengiz Han'a bağlanan ilk Türk Kavmidir.
* Daha sonra Rusların egemenliğine girmişlerdir.
* 1916'da Ruslara karşı MİLLİ İSYAN adı verilen bir ayaklanma başlatmışlar,
ancak Rus Çarı tarafından ağır bir şekilde cezalandırılmışlardır.
* 1936'da Sovyetler birliğinin 15 Cumhuriyetinden biri olmuşlar, 1991'de
Sovyet Rusya'nın dağılmasıyla Bağımsız KIRGIZISTAN DEVLETİ kurulmuştur.
Başkenti BİŞKEK'dir.
8)- KİMEKLER: Batı Göktürk topluluklarındandır. İrtiş ırmağı civarında
yaşıyorlardı. XI. yüzyıla doğru diğer Türk topluluklarıyla kaynaşarak, yok
oldular.
KARADENİZ'İN KUZEYİNDE KURULAN VE
AVRUPA'YA YÜRÜYEN TÜRK TOPLULUK VE DEVLETLERİ
Bunlar Avrupa Hunları, Sabirler,
Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar, Peçenekler, Kumanlar(Kıpçaklar) ve
Oğuzlar(Uzlar)'dır.
1)- AVARLAR: 552 yılında Orta Asya'daki Avar İmparatorluğuna
Göktürkler son verince, batıya doğru ilerleyerek Romanya'ya giren AVARLAR
merkezi MACARİSTAN olan yeni devletlerini kurdular.
* Çin kaynakları Avarlara JUAN- JUAN demektedir.
* 619 yılında tek başına, 629 yılında da Sasanilerle ortaklaşa İstanbul'u
kuşattılar.
NOT: İlk defa İstanbulu kuşatan Türkler, Avarlardır.
* Slav topluluklarının göç etmesine neden olarak, bunların doğu Avrupa ve
Balkanlara inmesini sağladılar. Böylece Balkanların Slavlaşmasında etkili
oldular.
* 805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar.
2)- BULGARLAR: Batı Hunları ve Ogur Türklerinin karışmasıyla ortaya çıkan
Türk topluluğuna BULGAR denir. (Bulgar kelimesi karışmak anlamındadır.) BÜYÜK
BULGARYA DEVLETİ | | Tuna Bulgar Kama(Volga=İtil) Devleti Bulgar Devleti
* Karadeniz'in kuzeyinde Göktürk Devletinin yıkılmasıyla "Büyük Bulgarya
Devleti" kuruldu. Ancak kurucusu KUBRAT'ın ölümüyle Hazarlar tarafından
yıkıldı. Bulgarların bir kısmı Tuna nehri, bir kısmı da Volga nehri
kıyılarına göç etmek zorunda kaldı.
Tuna Bulgar Devleti: Büyük Bulgarya Devleti'nin
yıkılmasından sonra Tuna boylarına (Bugünkü Bulgaristan) göç eden Bulgar
Türkleri burada Tuna Bulgar Devletini kurdular.
* KURUM HAN zamanında Bizans'ı kuşattılar. (Avarlardan sonra Bizans'ı kuşatan
2. türk kavmidir.)
* Bu bölgedeki halkın çoğu Slav olduğu için Türkler zamanla Slavlaşmaya
başladılar. Boris Han zamanında Hırıstiyanlığı kabul ettiler.
* Daha sonra ortaya çıkan bugünkü Bulgaristan Devleti Türk değil Slav
devletidir.
* Bugünkü Bulgaristan'da yaşayan Türkler, Osmanlılar zamanında balkanlara
yerleştirilen Türklerdir.
Kama Bulgar Devleti: Büyük Bulgarya Devletinin
yıkılmasından sonra Volga=İtil kıyılarına giden Bulgarlar burada Kama Bulgar
Devletini kurdular.
* Hükümdarları Almış Han zamanında(X. yüzyıl) müslüman oldular.
* 1236'da Moğolların egemenliğine girdiler. Altınorda Devletinin
parçalanmasıyla kurulan KAZAN HANLIĞInın esas kitlesini oluşturdular. (Kama Bulgarlarına
bugün KAZAN TÜRKLERİ denilir.)
NOT: İtil(Kama) ulgarları benliklerini bugün de koruyarak varlıklarını
sürdürmüşlerdir. Ancak Tuna Bulgarları Slavlar arasında yok olup
gitmişlerdir. Bunda İtil Bulgarlarının İslamiyeti, Tuna Bulgarlarının ise hırıstiyanlığı kabul
etmesinin payı büyüktür.
3)- HAZARLAR: Kuzey Karadeniz ve Kafkaslar arasındaki bölgede Göktürk
Devletinin yıkılmasıyla HAZAR KAĞANLIĞI kuruldu.
* Ticarette geliştiler.
* Hazar yöneticileri Museviliği benimsediler. Halk arasında Hırıstiyanlık ve
müslümanlık yayılmıştı.
* Hazarlar ülkelerinde farklı dinleri içinde bulundurduklarından yüksek bir
HOŞGÖRÜ vardı.
4)- MACARLAR:
* Fin Ugor kavmi ile OGUR Türklerinin karışmasıyla MACAR kavmi ortaya
çıkmıştır.
* 896 yılında kendi adlarını verdikleri MACARİSTAN'a gelerek devletlerini
kurdular.
* X. yüzyılda Hırıstiyanlığın Katolik mezhebini benimsediler. (Bundan sonra
Türklük özelliklerini kaybetmeye başladılar.)
* Almanların (Germenlerin) doğuya doğru yayılmasını engelleyerek, Balkan
topluluklarının(Slavların) Germenleşmesini önlediler.
5)- PEÇENEKLER:
* Karadeniz'in kuzeyinde Don ve Dinyesper nehirleri arasındaki bölgeye
yerleştiler.
* Kiev Prensliğini yenerek, Rusların Karadeniz'e inmelerini engellediler.
* 1071 Malazgirt Savaşına Bizans ordusu içinde ücretli asker olarak
katıldılar. Ancak Selçukluların kendileri gibi Türk olduklarını anlayınca
Selçuklu ordusu saflarına katıldılar. * Edirne ve Trakya'nın Marmara
kıyılarına kadar olan toprakları Bizans'tan aldılar.
* İzmir Beyi ÇAKA BEY Peçeneklerle temas kurdu. Buna göre Çaka Bey
Peçeneklerle birlik olarak Anadolu ve Rumeli'den İstanbul'u kuşatmak
istiyordu. Ancak Bizans kurnaz bir politikayla, yine bir Türk topluluğu olan
KUMANLAR'ı Peçenekler üzerine saldırtarak, Peçeneklerin dağılmasına sebep
olmuştur.
6)- KUMANLAR (KIPÇAKLAR):
* Volga'yı aşarak Avrupa'ya ve Balkanlara girmişlerdir.
* Kıpçakların Karadeniz'in kuzeyinde hakim oldukları topraklara "KIPÇAK
BOZKIRLARI" denilmektedir.
* Macaristan'a giden Kıpçaklar ROMEN devletinin kurulmasında etkili
olmuşlardır.
* Kıpçakların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler DEDE KORKUT HİKAYELERİ'nin
ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
* CODEX CUMANİCUS(Kodeks Kumanikus); Kıpçak Türk şivesi ile yazılan Latin,
Fars ve Kuman dilleri üzerine yazılmış bir sözlüktür.
7)- UZLAR (OĞUZLAR):
* Tarihte türk Milletinin siyasi, kültür ve medeniyet alanında en büyük rolü
oynayan koludur.
* Oğuzlara; Bizanslılar UZ, Ruslar TORKİ veya TORK, Araplar GUZ demişlerdir.
* 24 Oğuz Boyu vardır.
* Hazar denizinin kuzeyinden bir kolu "UZ" adı ile Avrupa ve
Balkanlara göç etti.
* Balkanlara gelen UZLAR Bizans ordusunu ve Bulgarları yendi. Ancak Peçenek
akınları, soğuklar, salgın hastalıklar yüzünden dağılıp yok oldular.
* Uzların bir kısmı Malazgirt Savaşı sırasında Bizans Ordusu saflarından,
Selçuklu Ordusuna geçtiler.
KARADENİZ'İN KUZEYİNDEN AVRUPAYA
YAPILAN TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI:
Avrupa Hunları, Bulgar, Avar, Macar, Peçenek, Kuman ve Uz Türklerinin
Avrupa'ya yaptığı göçler olumlu sonuçlar getirmedi. Bu Türkler Avrupa'daki
diğer halklar arasında silinip gittiler.
SEBEPLER:
1)- Hırıstiyanlık dinine girmeleri, onları Türklük özelliklerinden ayırdı.
2)- Anayurttan gelen göçlerle beslenemediler, bu yüzden kalabalık Slav
toplulukları içinde milli benliklerini kaybederek eridiler.
NOT:Türklerin Avrupa'da kurduğu yukarda saydığımız devletler, Avrupa'da
sonradan meydana gelen bir çok olayı sebep ve sonuçlarıyla etkilemişlerdir.
Bugünkü Avrupa'nın siyasi ve etnik yapısını büyük ölçüde bu Türk Devletleri
etkilemişlerdir.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE
MEDENİYET
1)- DEVLET YÖNETİMİ
A) DEVLET: İslamiyetten önce Türkler devlete İL veya EL demişlerdir.
Hükümdarların Ünvanları: Türkler Hükümdarlarına Şanyü,Tanhu, Hakan, Han,
Yabgu, İlteber, İdi-kut, Erkin gibi ünvanlar vermişledir.
Türk Hükümdarlarının Tahta Çıkışı
Tarih Boyunca Kaç Değişik Şekilde Meydana Gelmiştir?
1- Hanedan üyeleri arasında siyasi ve askeri mücadeleyi kazanan hükümdar
olarak tahta çıkıyordu. (En sık rastlanan durum)
2- Hükümdarın rakipsiz aday olması(Bu durumda taht kavgası olmadan başa
geçiyordu.)
3- Seçim Usulü (Kengeş, toy veya kurultay denilen devletin ileri
gelenlerinden oluşan meclisin toplanarak hanedan üyelerinden birini tahta
geçirmesi.
4)-Ekber ve Erşed(En yaşlı ve Olgun) olanın başa geçmesi. (Bu yöntem III.
Ahmet zamanından itibaren sadece Osmanlı Devletinde uygulanmıştır.
Kimler Türk Devletlerinde
Hükümdar Olabilirdi?
Hanedandan olan bütün erkeklerin hükümdar olma hakları vardı. (Kardeşler,
kardeş çocukları, amca, amca çocukları ve diğer hanedan üyeleri.)
Kut Anlayışı Nedir?
Türkler devleti yönetme yetkisinin TANRI tarafından verildiğine
inanıyorlardı. Tanrı tarafından verilen bu yönetme hakkına KUT
diyorlardı.KUT'un kan yoluyla hükümdarın tüm erkek çocuklarına geçtiğine
inanıyorlardı.
Kut Anlayışı Türk Devletlerini Nasıl Etkilemiştir?
Bütün hanedan üyelerinde KUT olduğundan kendine siyasi ve askeri bakımdan
güvenen kişi TAHT KAVGASINA girebiliyordu. Bu durum Türk devletlerini ya iç
savaş sonucu istkrarsızlığa, yada bölünmeye götürüyordu.
NOT: Türk töresinde ana-babaya itaat esas olmasına rağmen, hükümdar bunun
dışında tutulmuştur. Devletin devamı için baba-oğul veya kardeşlerin
birbirleriyle mücadelesi normal karşılanmıştır. Çünkü bu sayede en güçlü ve
en yetenekli kişi devletin başına geçecektir.
İkili Yönetim (Çifte Krallık) Nedir?
Türk Devletlerinde hükümdar yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi SOL(Doğu) ve
SAĞ(Batı) olmak üzere ikiye ayırırdı. Ortada (Merkezde) ise asıl hükümdar
bulunurdu. Sağ ve Solda ise Hanedan üyelerinden YABGU'lar bulunurdu.
B) MECLİS VE HÜKÜMET: Türk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGEŞ denilirdi.
Kurultay'da devletin ana meseleleri görüşülür, hükümdarın ölümü, savaş veya
milli felaketlerde kurultay toplanırdı. AYGUCI : Hükümet başkanı(başbakan)
BUYRUK : Bakan
TAMGACI: Dış siyaset işlerini yürüten görevliler
Eski Türk Devletlerinde diğer devlet görevlileri şunlardı:
TİGİN: Hükümdar çocukları (Tekin)
ŞAD : Diğer Hanedan mensupları Bunların dışında İnal, inanç, tarkan, bağa,
tudun, çor, külüğ, apa, ataman gibi devlet görevlileri de vardı.
2)- TOPLUM TAPISI:
Türk toplumu; Oguş : Aile
Urug :Soy=Aileler birliği
Bod(Boy) :Kabileler
Budun : Millet denilen birimlerden oluşuyordu. Boyların başında
bulunan BEY'ler, töreye göre boyu idare ederlerdi. Boyların bir araya
gelmesiyle Devlet(İL) kurulurdu.
Türk Toplumunun Özellikleri: Halk hürdü. Herkes aynı işi
yaptığından(hayvancılık) aralarında kesin olarak SINIF'ların ortaya çıkması
imkansızdı. Yaşam biçimleri GÖÇEBE olduğundan savaşta elde ettikleri esirleri
çalıştırmaya elverişli değildi. Bu yüzden Türk toplumunda KÖLE sınıfı yoktu.
Din adamları diğer toplumlarda olduğu gibi imtiyazlı değillerdi.
3)- ORDU: Türk Ordusunun başlıca özellikleri şunlardı:
a)- Türk ordusu ücretli değildi.
b)- Türk Ordusu daimiydi. (Kadın-erkek her an savaşa hazırdı.)
c)- Türk Ordusunun temeli ATLI askerlerden meydana geliyordu.
NOT: Türk ordu teşkilatını ilk kuran METE HAN olmuştur. Mete Orduyu 10'luk
sisteme göre teşkilatlandırmıştı. Onluk sistem daha sonra tüm Türk
devletlerinde kullanılmıştır. (Türk ordusu; Çin, Roma,Bizans, Rus ve Moğol
Ordu teşkilatı üzerinde etkili olmuştur.)
Türk Ordusunu Silahları: Ok, yay, kement, kılıç, kargı, süngü, kalkan
vb...
4)- HUKUK: Türklerde yazılı olmamakla beraber, gelişmiş bir hukuk
anlayışı vardı. Bu hukuk kurallarına TÖRE(Türe) denilirdi. Hükümdarın
başkanlık ettiği ve siyasi suçlara bakan yüksek mahkemeye YARGU adı
verilirdi. YARGANLAR(Yargucu) idaresindeki mahkemeler ise adi suçlara bakarlardı.
5)- DİN VE İNANIŞ: İslam öncesi Türklerin din ve inanışlarını şu 4 grupta
toplayabiliriz:
1- Tabiat Kuvvetlerine İnanma: Dağ,ağaç, göl, kaya gibi varlıkların gizi
güçlere sahip olduklarına inanırlardı.
2- Atalar Kültü: Ölmüş büyüklere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılır ve
saygı gösterilirdi.
3- Şamanizm: Kam veya Şaman adı verilen kişilerin, kötü veya iyi ruhlarla
temas sağladıklarını inanılarak, bunların büyücülük ve sihir özelliklerine
başvururlardı. Şaman inançları Anadolu'da hala varlığını sürdürmektedir.
Örneğin; Gelinlerin üzerine buğday veya para atmak, Eşikten atlamanın uğursuz
kabul edilmesi, kurşun dökmek gibi...
4- Göktanrı Dini: Türklerin İslamiyetten önceki dini Göktanrı diniydi. Bu
dine göre Türkler;
* Tek bir Tanrının evreni yarattığına ve gökte oturduğuna inanıyorlardı.
* Öldükten sonra dirileceklerine inandıklarından, ölülerini atı,eşyaları ve
silahıyla birlikte gömüyorlardı.
* Cennet'e UÇMAĞ, cehenneme ise TAMU diyorlardı.
* Mezarlara ölünün,sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar BALBAL adı
verilen küçük heykeller dikerlerdi. İnanışa göre, yeniden dirilecek kişi
atıyla cennete gidecek, ve öldürdüğü düşmanlar sonraki yaşamında ona hizmet
edeceklerdir.
* Ölüleri içöin YOĞ adı verilen cenaze törenleri yapar, ve ardından yas tutarlardı.
Türkler arasında ayrıca Maniheizm(Mani dini), Budizm, Musevilik,
Hırıstiyanlık gibi dinlerde yayılmıştı.
6)- EKONOMİK HAYAT: Göçebe bir hayat yaşayan Türkler belirli iki merkez
arasında (yaylak-kışlak) hayatlarını sürdürürlerdi.
* Hayvancılık temel geçim kaynağıydı. Koyun, keçi, at en çok beslenen
hayvanlardı. Bunun dışında sığır, katır ve deve de yetiştirilirdi. Beslenme
ve giyimde hayvan ürünlerinden yararlanır ve bunları satarak geçimlerini
sağlarlardı.
* Tarım da gelişmişti. Arpa, buğday, darı gibi tahılları yetiştiriyorlardı.
* Savaşlarda elde edilen ganimetler ve devletlerden alınan vergiler gelir
kaynaklarıydı.
* Ticaret önemli bir gelir kaynağıydı. Türk ülkeleri İPEK YOLU üzerindeydi.
NOT: Çin-Türk mücadelesinin temel nedeni İpek Yoluna hakim olmaktı.
* Ayrıca Hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayıp, Ural, Sibirya ve Altaylar
üzerinden Çin'e giden yola KÜRK YOLU deniliyordu. Türkler bu yolun üzerinde
de olduklarından sanar, samur, kunduz, vaşak gibi av hayvanlarının
kürklerinin ticaretini yapıyorlardı.
7)- YAZI, DİL VE EDEBİYAT: Türkler tarih boyunca Göktürk, Uygur, Soğd, Brahmi,
Süryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır.
Göktürk (Orhun) Alfabesi: 38 harften meydana gelir. Göktürk yazısına
ilk defa Orhun Nehri kıyısındaki kitabelerde rastlandığı için ORHUN ALFABESİ
de denir.
Uygur Alfabesi: 18 harften meydana
gelir. Uygurlar bu alfabeyi Soğd alfabesinden yararlanarak hazırlamışlardır.
Başlıca Türk Destanları:
Hunların(Oğuzların)--> Oğuz Kağan Destanı
İskitlerin (Saka)------> Alper Tunga Destanı
Göktürklerin----------> Ergenekon Destanı
Uygurların------------> Göç ve Türeyiş Destanları
Kırgızların-------------> Manas Destanı
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Orhun Yazıtları (Göktürk
Kitabeleri): Türklerin en eski kitabeleri VI.
yüzyıla ait YENİSEY kitabeleri ile, VIII. yüzyıla ait ORHUN KİTABELERİ'dir.
Yenisey kitabeleri Kırgızlar'ın mezar taşlarına yazdıkları yazılardı. Orhun
Kitabeleri II. Göktürk Devleti zamanında Bilge Kağan, Kültigin ve vezir
Tonyukuk adlarına dikilmişlerdir. YOLLUĞ TİGİN isimli bir Türk prensi
tarafından yazılmışlardır. Bu yazılar 1893 yılında Danimarkalı Bilgin THOMSEN
tarafından okunmuştur.
Orhun Yazıtlarının Önemi:
a)- Türk Tarihinin ve Türk Edebiyatının ilk yazılı belgeleri olmaları
bakımından önemlidir.
b)- Bu kitabelerden Türklerin o günkü yaşayışlarını, inançlarını öğreniyoruz.
Ayrıca kitabeler gelecekteki Türk Milleti içinde çarpıcı öğütler vermesi
bakımından önemlidirler.
8)- BİLİM VE SANAT:
* Türkler 1 yılı 365 gün 6 saat olarak hesaplayarak, 12 hayvanlı Türk
Takvimini oluşturmuşlardır.
* Uygurlar tahta harflerden matbaayı ve pamuktan kağıdı yapmışlardır.
* Madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir. (Kazakistan'ın
başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan "Altın Adam
Heykeli" Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir.)
* Eşya ve binalarda HAYVAN USLUBÜ denilen, hayvan figürlerini
kullanmışlardır.
* HALI Türklerin Dünya medeniyetine bir katkısıdır. (Altaylarda Pazırık
Kurganı'nda bulunan halı dünyanın en eski halısıdır.)
TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE
MÜNASEBETLERİ:
1)- Türklerin Çin Kültürüne
Katkıları:
a)- Askerlik alanında
b)- Devlet Teşkilatında
c)- At kültüründe(Atı evcilleştirmede)
d)- Gök Tanrı inancıyla... Çinlileri etkilemişlerdir.
2)- Çinlilerin Türkleri Etkilediği
Alanlar:
a)- Tarım ve yerleşik kültür
b)- Felsefe( Taoizm, Konfiçyüs ve Budizm)
c)- Giyim ... konularında Çinliler Türkleri etkilemişlerdir.
3)- Türklerin Moğol Kültürüne
Katkıları: Askerlik alanında, Devlet
teşkilatında , Dil ve Alfabede (Uygurca ve Uygur Alfabesini kullandılar.),
Kımız yapmayı öğrettiler, Türk Töresi ve geleneklerinden, Göktanrı
dininden.... etkilendiler.
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder